Kum altlık kullanımı ve yönetimi
Temiz altlık “daha az mastitis, daha az süt kaybı, daha az sinek, daha az ayak hastalığı, daha az somatik hücre ve daha az toplam bakteri” demektir. Yatak yerlerindeki altlık materyalinin inorganik kum hayvan altlığı olması yönünde çeşitli bilimsel çalışmalar yapılmıştır.
Sert yatak yeri ineğin yatma ve kalkıp yemliğe, suluğa gitme zamanına kötü yönde etki eder. Sert yatak inekler için stres nedenidir ve mekanik olarak eklem yastığı yangısına yol açma ihtimali vardır.
İnorganik altlık olarak KUM:
Kum hayvan altlığı yumuşak ve mikrop üretmeyen inorganik yapısı dolayısıyla tercih edilir. ABD’li üreticiler için kum altlık “altın standart” olarak nitelendirilir.
Her altlık materyalinin avantajları ve dezavantajları söz konusudur.
Table 3 Bacterial growth examined : source Godden et al ( 2008)
| Yataklık malzemesi 0-72h | K. Pneumoniae (cfu/ml) | E. faecium (cfu/ml) | pH | C (%) | N (%) |
| Temiz Kum | 1.07a | -1.65a | 8.15A | 0.28A | 0.01A |
| Geri dönüşüm Kum | 1.91b | 0.27b | 8.37B | 1.13B | 0.04A |
| Elekten geçmiş malzeme | 3.16c | 0.09b | 8.90C | 46.22C | 1.99B |
| Tasarruf | 1.44a | -4.50c | 4.27D | 53.02D | 0.35C |
A-C Different superscripts indicate a significant difference (p<0.05) in biochemical characteristics amid bedding types.
Kum hayvan altlığı kullanılan genelde sıyırıcı kullanmayan çiftliklerdir. Kum aşındırıcı etki yaptığından sıyırıcılar, tüm makine ekipman ve beton üzerinde çok yüksek aşındırıcı etkisi vardır. Sıyırıcı kullanılacaksa özel ve kauçuk kaplanmış olmalıdır.
Bu sebepten sifon (flushing) sistem ile yıkanarak temizlenir.
Uygulama ve referans
Türkiye’de kum hayvan altlığı kullanıcı olan ACIPAYAM ATASANCAK tarım işletmesi örnek teşkil edecek çiftliklerden birisidir. Günde 950 ineğin sağıldığı çiftlikte; Günde 9.000 Ton su ve 600 Ton kum kullanılmakta. Kullanılan suyun %85’i ve Kumun % 80’i geri dönüşüm sistemi ile ekonomik katkı sağlarken çevreye olumsuz etki göstermez.
ATASANCAK TARIM İŞETMESİ VERİLERİ
Kum kullanımın olumlu tarafları:
- Sıcak koşullarda, ineklerin vücudunun şeklini alır ve fiziksel yapısına çok iyi bir şekilde uygundur.
- Kumdaki inekler temizdir, özellikle meme alanı çok temiz ve sağlıklı görünmektedir.
- Hayvan kirlilik skoru düşüktür 1-2
- Kum, yataklarda hızlı drenaj için iyi bir malzemedir.
- In-Organik materyal olduğu için bakterilerin gelişmesi düşüktür.
- Ancak dikkate alınmalıdır ki, sağımhanelerdeki hijyene etkisi ile enfeksiyonların yayılmasında önemli role sahiptir)
- E-coli ve streptococci gibi çevresel organizmaların sebebi ile daha düşük bakteri seviyesi ve daha az mastit oluşur.
- Yürüyüş yollarındaki gevşek kum, ek sürtünme ile daha iyi ve tutucu bir zemin oluşur.
- ineklerin kaymasını (sıcak koşullarda) azaltabilir. Daha iyi kayma direnci sağlar.
- Homojen toynak aşınması sağladığı için daha az tırnak kesimine ihtiyaç duyulur.
Kum altlık yatırım ve işletme maliyetleri
- Ekonomik olarak ilk yatırım maliyeti düşüktür.
- Çukur (derin) durak inşaatı 60-80 € daha ucuzdur.
- Yükseltilmiş durak temel inşaası için 9 metrekarelik 30 m3 beton ihtiyacı ortadan kalktığı için,
- İlk yatırımda hayvan başına 1/2 m3 (ortalama 500 kg) yataklık kum yeterlidir. (ilk kum 6,2-€/ton)
- Kum ton başına 8 ila 10 €/ ton ‘luk işletme maliyetleri ile
- Organik yataklara kıyasla ton başına 40 ila 50 $ arasında düşüktür.
- Kum dağıtım aracı (20 tonluk) maliyeti 20-25.000€/ adet
- Kum ayırma çökeltme havuzu ( gübre/ su / Kum)
- Elek ve yenileme sistemi.
- Yıllık beton zemin aşınma maliyeti ( amortisman)
Referans https://www.mclanahan.com/blog/doing-these-3-things-will-allow-you-to-maximize-your-sand-bedding
Kum Kullanımın olumsuz tarafları:
- Yalıtım özelliği kötü olduğundan düşük sıcaklıklarda problem yaratmaktadır.
- Kum (az ya da çok) her zaman belirli bir nem içerir.
- Soğuk koşullarda kum donar, sertleşir ve “bıçak gibi keskin” hale gelir. İnekler bu soğuk ve ıslak koşullarda uzanmak istemez.
- Enerji kaybı ve (azalan yatma periyotları) süt veriminde düşmesine neden olur.
- Kumun maksimum 2 mm granül boyutuna sahip olması gerekir.
- Düşük kaliteli kum taş içerir ve bu taşlar tırnakların arasına saplanır ayrıca hayvanların bacaklarını yaralar.
- Kum küçük, büyük veya keskin taşlar içermemelidir. Özellikle küçük ve keskin taşlar tırnaklarının içine girebilir ve batabilir.
- Kum ineğin memesine yapışabilir ve kumdan kurtulması kalay olmayabilir.
- Tüm ahır içi ve dışı yolların tamamının temizlenmesi önemlidir, aksi takdirde kum tepecikleri oluşur.
- Yürüme yolları üzerinde kalan kum yüzünden kayma, düşme artar.
- İnekler için rahat tutmak için tırmıkla günlük düzenli olarak dengeleme yapılmalı.
- Kum içindeki taşlar kauçuk paspasların altına girer paspasları kaldırırlar. Bir sonraki yıkama ile daha fazla kir ve kum altına girerek problemi arttırır.
Kum yataklı ahır işletme Maliyeti
Kum ÇOK İYİ YÖNETİLMESİ GEREKEN malzeme olup, maliyet üzerindeki önemli faktördür. Kum kaybı sebeplerinin başında ineklerin kumu eşelemesi gelir. Azalan her 1 cm kum miktarı = 11 dakika daha az yatma süresi demektir.
- Durak içlerine yerleştirilmiş kum durak çukurunu tamamen doldurmalıdır.
- Kum yüksekliği en az 45-60 cm olmalı.
- Günlük kum yatak üzerine +10-20 cm ilave edilmeli.
- Hayvan başı 25 kg kum , işçilik ve araç giderleri
- Günde 2- 3 kere sağım aralarında karıştırılmalı ve düzlenmeli.
- Aksi halde yatak alanında çukurlar oluşur.
- Fazla nem kum yataklığı çamurlaştırır ve soğutur.
- Fazla kuru kum ise toz olarak uçar.
- Göz tahrişi artar
- Pnomeniya artar.
- Talaş gibi katkılar kullanılmamalı.
Yapılan hesaplamalarda: Hayvan başı yıllık 9 ton kum ile yaklaşık 3-€. Kum yönetiminin işletmeye maliyeti ise 4- €/ hayvan olarak bulunmuştur. Kumun yıkanması ve su ile temizlik için hayvan başı yıllık 110 ton su; işletmeye maliyeti 0,68 €/Ton olarak bulunmuştur.
Günlük kum işletme maliyeti 0,09-€/ inek olarak hesaplanmıştır.
ABD – İNGİLTERE- HOLLANDA KUM FİYATLARI
Bu kullanılan malzemenin % 80 geri dönüşümden kazanıldığı kabul edilecek olursa! Yıllık olarak hayvan başına ilave 2 ton kum ile 25 ton su (8+17= 25-€) ihtiyacını karşılayacak rezerv saha içinde veya 3 km içinde elde ediliyor olmalı.
Kum hayvan altlığı separatörü
Sudaki kum ve kaba partükül taneciklerinin ayrıştırılması ve tahliye edilmesi amacıyla kullanılan ürünlerdir. Özel tasarımları sayesinde, akışkan iç yapı etrafında döndürülerek sudan ağır kum ve partiküllerin ayrıştırılması sağlanır. Ayrıştırılan kum ve partiküller gövdenin alt kısmında toplanır.
Vakum pompası
Vakum, ara yolları tek geçişte temizleyerek serbest yatak alanlarını düzgün bir şekilde kum doldurmak ve düzeltmek için daha fazla zaman sağlar. Geçitte en aza indirilmiş süre ile beraber ekipmanda daha az aşınma ve yıpranma anlamına gelir. Ahırların inşaat sırasında entegre bir gübre işleme sistemine sahip olması gerekmiyor. Gübre Vakum, gübreyi ahırdan depolama lagününe veya işleme tesisine taşımak için pompalara, helezonlara ve beton kanallara olan ihtiyacın yerini alır.
TEKNİK AÇIDAN KUM ALTLIK KULLANIMI:
- Pahalı teknoloji gübre bertaraf sistemi gereklidir.
- Gübre çukurları için pahalı teknoloji gerektiren taşıtlar gerekli olacaktır.
- Kum düzeltme aracı ve aparatı ( traktör ve aparat)
- Kum dağıtma aracı ve aparatı ( Kamyon ve aparat)
- Pahalı ve maliyetli temizlik sistemi gereklidir.
- Vakum pompası aracı ile temizlik.
- Araç bakım, yakıt ,yedek parça ve işletme maliyeti
- Flushing sistemi (sifon) ile temizleme gereklidir.
- Gereken alt yapı yatırımı çok yüksek ve bakımı gerekir.
- Bol hacimli su olduğu takdire temizleme yapılabilir.
- Büyük miktarda su kapasiteli su tank ve motorlara ihtiyaç vardır.
- Vakum pompası aracı ile temizlik.
- Kumun geri kullanımı, gübre ve kumu ayırmada özel süzgeç sistemine gereksinim vardır.
- Dışkı ile kum karıştığı için ayrıştırma için çökeltme havuzları gerekir.
- Izgaralı zeminler ile kombinasyonu mümkün değildir.
- Kumun yapısal özelliği çok aşındırıcıdır bu sebepten beton tabakasının daha kalın olmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
- 10 yılda ortalama 4 cm C30 beton aşınması oluşur.
- Ahır ekipmanları, sitemleri, pompa vesaire kısa bir süre sonra yüksek aşınmadan dolayı yıpranacaktır!
- Ekipman aşınan parçaların değişimi gerekli olacaktır.
- Kum, sağımhane ekipmanlarının da yıpranmasına ve aşınmasına sebep olacaktır.
Ekonomik açıdan kum hayvan altlığı yatak olarak ekonomik çok da olumlu değil.
- İnekler, her duraktan, günde ortalama 20 ila 25 kg kum yataklık dışına atmaktadır.
- Duraklarda azalan kumu telafi etmek amacı ile her inek için ve günlük 10-25 kg. eklenmesi gerektir.
- Bu fazla iş, işçilik ve materyal manasındadır.
- Günlük KUM tüketimini azaltmak amacı ile durak içine eski lastikler (Atık yönetmeliği değiştikten sonra “ESKİ LASTİK” TEHLİKELİ ATIK olarak tanımlanmıştır) veya kauçuk matlar konulur fakat yeterli bir çözüm olmamıştır.
- Gübreden kum ayrıştırılmadıkça Bio-gaz ve enerji üretimi mümkün değildir.
- Ayrıntılı ve özel gübre sistemi gereklidir.
- Ekstra aşınma ve yıpranmaya dayanıklı ekipman yukarıda açıklanan tasarruflardan daha fazla maliyet yaratabilir.
- Birçok üretici, sap malzemenin ucuz, ücretsiz ve hazır olduğunu iddia ediyor.
- Her tonda 40 $ ile fiyatı mevsimsel ve ekonomik şartlara göre oldukça değişken olacaklarsa, samanın ücretsiz olmasına rağmen, gerçek fiyatı ve depolama maliyetleri oldukça yüksek olabilir.
Duraklarda; yatak malzemeleri ve maliyetleri: Kum/ sap saman/ kauçuk yatak
YATAK ALAN MALZEMELERİ MALİYETLERİ
SAP ALTLIKLI ( Çukur) ile YUMUŞAK KAUÇUK YATAKLI DURAK ( Yükseltilmiş) MUKAYESESİ
ÇUKUR TİP SAP ALTLIKLI DURAK Yıllık maliyet
| SAP | 260 kg/inek | 30-Euro/Ton | 7,80 € |
| LIME | 260 kg/inek | 35-Euro/Ton | 9,10 € |
| İNDİRME VE SERME | 10 Dk. /inek | 12-Euro/saat | 2,00 € |
| SAP ALTLIK | 20 Dk./inek | 12-Euro/saat. | 4,00 € |
| YATAK BAKIMI | 245 Dk./inek | 12-Euro/saat | 49,00 € |
YÜKSELTİLMİŞ YUMUŞAK KAUÇUK YATAKLI DURAK Yıllık maliyet
| SENTETİK ALTLIK | 170 Euro/Durak | 10 yıl kullanım ömür. | 17,00 € |
| İNCE KIYIM SAP | 40 kg/a | 0,18-Euro/kg | 7,20 € |
| TALAŞ ( alternatif) | 0,53 M3/a | 8-Euro/M3 | 4,25 € |
| SAP ALTLIK | 10 Dk./inek | 12-Euro/saat | 2,00 € |
| YATAK BAKIMI | 60-90 Dk./inek | 12-Euro/saat. | 18,00 € |
Kaynak: Heidenreich Thomas, oral presentation at LFL saxonia, Köllitsch, Germany 2007
