Devamlı olarak ahırda barındırma, bağlı veya hareketsiz kalan hayvanlarda, asitli rasyonlarla besleme (melas, küspe, vb.), aşırı konsantre yemle besleme, ahır zeminin sürekli kirli ve ıslak olması (fazla dışkı ve idrar birikimi) gibi nedenler tırnağın yumuşamasına ve çabuk uzamasını sağlamaktadır. Tırnağın aşırı uzaması, kırılması, bozuk (deforme) tırnak yapılarının meydana gelmesi, vücut ağırlığının tırnağın taşınma yüzeylerine dengeli aktarılmasını menfi yönde etkilemekte ve bunun sonucunda tırnaktaki canlı doku hasar görmektedir. Hasara bağlı da topallık görülmektedir.

AYAK TIRNAK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI

1.  BESLENME KAYNAKLI Link
2. ALT YAPI KAYNAKLI
   1. LAMİNİTİS * YABANCI CİSİM BATMASI
   2. ÇİFT TABAN OLUŞUMU * YUMUŞAK TABAN
   3. BEYAZ ÇİZGİ HASTALIĞI * TIRNAK ÇATLAMASI
   4. TABAN ÜLSERLERİ * YARALANMALAR
3. ENFEKSİYÖZ HASTALIKLAR
4. GENETİK FAKTÖRLER
   1. İNTERDİGİTAL NECROBASİLLOZİS
5. HATALI TIRNAK KESİMİ
   1. İNTERDİGİTAL DERMATİTİS
   2. DİGİTAL DERMATİT* ÖKÇE CORNUSU EROZYONU *LİMAX

Tırnağın yapısı:

Hayvan ayağı; Deri ,Yumuşak Doku ve Boynuzsu Tabaka olmak üzere 3 kısımdan oluşmaktadır.

Tırnağın içindeki canlı dokunun (Corium ungulae) dış kısmındaki hücrelerin farklılaşmasıyla boynuzsu tırnak (Capsula ungulea ) şekillenir. Boynuzsu tırnağın kimyasal element yapısında  -Karbon – Hidrokarbon – Oksijen -Kükürt ve Azot bulunur.

Sağlıklı bir tırnak , aylık ön duvarından 5-13 mm , tabandan ise 3-5 mm kadar uzar. Tırnağın boynuzsu kısmındaki nem oranı % 15-20 , canlı dokudaki nem oranı ise % 15-30 oranındadır. Boynuzsu tırnaktaki nem oranı % 15 ‘in altına düştüğünde kuru tırnak ,% 30 ‘ un üstüne çıktığında ise yumuşak tırnak diye adlandırılır.

Nem oranı % 15 ‘ in altına düştüğün de ; boynuzsu tırnak iç bölgesindeki canlı tırnak dokusunu sıkıştırır ve bunun sonucunda tırnağın dış bölgesinde çatlamalar gözlenir.Nem oranı % 30 ‘ un üstüne çıktığında ise tırnak tabanında aşırı yumuşamalar ve biçimsiz tırnak uzamaları şekillenir.

Nem yapısının değişme nedenleri: Islak, nemli ahır zeminleri ve asidik rasyonlardır (Histaminin ayak damar yapısında birikmesi .

TIRNAĞIN NEM YAPISINI KORUMAK İÇİN NELER YAPILMALI

Ahır zemininde kuru ve temiz ve yumuşak olmalı. Ahır içinde kullanılan ve bulunan sıvı ve sularının tahliyesi, sık ve verimli olmalı. Sıyırıcı sistemleri varsa günde en az 8 kez temizlenmeleli.  Havalandırma Fan sistemleri ile kuru bir ahır ortamı sağlanmalı

Kış mevsiminde ahır zeminindeki dışkının donmasını engellenmesi (Buz tırnağın yapısındaki azotun çözülmesine neden olarak tırnağın hızlıca yumuşamasına neden olur)

Laktasyonun ilk döneminde (freş dönemde) subklinik asidozla mücadele (histamin sentezi).  Riskli dönemlerde Bakır sülfatlı ayak banyoları kullanılmalı.

LAMİNİTİS

Asidoz laminitis oluşumunda önemli yer tutar. Hızlı fermente olabilen yemler ile selüloz ihtiva eden yemlerin orantısız verilmesinden ötürü rumen asiditesinin artması sonucu; rumen deki faydalı bakterilerin yerini zararlı bakteriler ve bu bakterilerin toksinlerinin oluşmasına neden olur . (Fusobacterium Necrophorum ve Histamin toksini)

Endotoksinler ayakta bulunan kan damarlarının çapında daralma gerçekleştirerek ; kanın sıvı kısmının damarlardan sızarak doku arasına geçmesine sebep olur. Doku aralarında biriken bu sıvı sonucunda bölgesel olarak ödem (şişkinlik) şekillenir. Tüm bu olaylarının sonucunda kalitesiz tırnak gelişimi ve yumuşak taban oluşması şekillenir.

KORUYUCU HEKİMLİK VE SAĞALTIM YÖNTEMLERİ

Hayvanların fizyolojik dönemlerine uygun bir beslenme proğramının yapılması (Laktasyonun ilk 80 günü).

• Bozuk tırnak yapılarının tespiti için yılda 2 kez tırnak bakımı yapılmalı
• Hayvanların bulunduğu zeminin yumuşak olmasını sağlayın.
• Sürülerde hiyerarşi oluşumunu önleyici gruplamalar yapın.
• Besin depolanma koşullarına özen gösterin.
• Tehlikeli dönemlerde taban sertleştirici (bakır sülfatlı) ayak banyoları kullanın.
• Tabanda kırmızılık tespit edildiği anda diğer sağlam tırnağa TAKOZ uygulamasının yapılması gerekebilir.
• Ayak bölgesinde şişlik varsa bölgesel antihistamin c ve non-steroid antiinflamatuar uygulanmalı.

TABAN ÜLSERİ VE BEYAZ ÇİZGİ TEDAVİSİ :

• Ülserli bölge iyice kazılmalı . (ülserin kök noktasına kadar kazınılmalı)
• Kazıma işlemi sırasındaki koyu renkli ve tuaf kokulu kan akışından korkulmamalı.
• İyice kazındıktan sonra ; sargı bezine ; Bakır sülfat , ardıç katranı ,oksitetrasiklin toz (sekonder enf.karşı) bakır çinko içerikli jel ile karıştırılıp temizlenen ülserli bölgeye sert bir şekilde bandaj yapılıp 3 gün arayla bandaj yenilenmelidir.
• Diğer sağlam tırnağa ise takoz uygulanarak bandaşlı tırnağın yere basması engellenir.
• Ayak bölgesinde şişlik varsa bölgesel antihistamin c ve non-steroid antiinflamatuar uygulanmalı.
• Açık yara durumlarında ayak banyosu yapılmamalı.

İNTERDİGİTAL NEKROBASİLLOZ (FOOT ROT, AYAK ÇÜRÜĞÜ, PANARİSYUM)

Etken : Fusobacterium Necrophorum, Bacteriodes Nodosus ve Leukocidin ile Hemolysin toksinleri .Görüntü: Tırnak arasında pis koku ve nekrotik saha ; yürüyüşte ayağını sık sık kaldırarak tırnak ucunda basışla yürüme.

Hekim tedavisi yanısırra koruyucu önlem olarak:Ayak derisini yaralıyacak etkenlerin yok edilmesi(kışın buz ,saç kesmeleri , yaralayıcı cisimler). Uygun ayak banyoları (Formalin,çamaşır suyu) kullanılmalı.

DERMATİTİS

Etken : Fusobacterium necropharum ‘ ek olarak Spiroketlerde enfeksiyona katılır. Semptomlar : Ökçelerin üst bölgesinde tırnakların birleşme bölgesinde enfeksiyon şekillenir. Tırnağı sallayarak yürüme hareketi vardır.

Koruyu önlem olarak   Ayak banyosu : Gluteraldehyde , hipoklarit içeren sıvılar (çamaşır suyu) ,Vanodin (1/240) kullnılabilir.

ENFEKSİYON AYAK HASTALIKLARINDA KORUYUCU HEKİMLİK

Enfeksiyon etkenlerinin aktive olmasını engelleyecek şekilde hijyen tedbirlerinin alınması gereklidir.

1. Hayvanları ıslak ve dışkı ile bulaşık zeminlerde tutmayınız.
2. Ayak enfeksiyonu yaşayan hayvanları ayrı bir padokta gruplayarak enfeksiyonun yayılmasının önüne geçin.
3. Topal grubu sağımhaneye son grup olarak getirin ve geçtiği yerleri dezenfekte edin.
4. Kauçuk ve plastik türevi yataklar ile döşek tipi yatakların üzerinde çökme ve birikinti olmamasına dikkat edilmeli. (yatak içinde ve üzerinde  dışkı ve idrar birikmemeli)
5. Topal grubun rasyonuna ek olarak vitamin ve mineral takviyesi yapın (bakır,kobalt,çinko,) .

AYAK BANYO TİPLERİ VE ÖLÇÜLERİ

Ayak banyoları yürürken içinden geçilen ayak banyoları ve içinde durulan ayak banyoları olmak üzere ikiye ayrılır.Yürüyerek içinden geçilen ayak banyoları da sabit ve taşınabilir diye ayrılmaktadır.

 SABİT AYAK BANYOLARI

• Sabit ayak banyoları sağımhane çıkışına çıkmak uygun olur.
• Havuzun tabanında tahliye için hafif meyilli olmalı ve tahliye deliği bulunmalıdır.
• Havuz tabanının oluklu olması ayaktaki kirin mekanik olarak temizlenmesini sağlar.
• İçinde durulan ayak banyoları ise hayvanların ahırdan mera dönemine çıkışta mera dönemi sonunda ahıra alınmadan önce veya yeni dezenfekte edilmiş ahıra gireceklerinde kullanılır.
• Bu tür ayak banyolarında 30 – 60 dk bekleme süresiyle interdigital deri ve yumuşak ökçelerin dezenfeksiyonu ve tedavisi için kullanıla bilir.

Ayak banyosunun ölçüleri , kullanılan materyal nasıl olmalıdır ?

• Tercihen bir inekten başka bir ineğin geçişine izin verecek kadar geniş olmalıdır.
• İneklerin 3-4 adım atmasını sağlayacak uzunlukta yaklaşık 2,5 metre uzunluğunda olmalıdır.
• İlaçlı su ökçeler bölgesini kaplamalı hatta bukkalık derisini etkilemeyecekşekilde derin olmalıdır .Minimum 80 mm maksimum 150 mm olmalıdır.
• Havuzlar keskin kenarlı olmamalı.
• Metaryal olarak metal kullanılmamalı (bakır sülfatla reaksiyona girmesi)
• Ölçü konusunda unutulmaması gereken konu hayvan havuz bölgesinde düştüğünde hayvanın sıkışmasını engel olacak ölçülerde olmalıdır.
• Havuz koridorundan geçerken hayvanları stres altında olmamalıdır.
• Ayak banyosunun sıcaklığı çok düşük olduğunda antiseptik solüsyonlar istenilen performansta çalışmaz .
• Optimum çalışma sıcaklığı 15 derecedir.
• Formalin kullanılacak havuzlarda buharlaşmanın vereceği sıkıntıdan dolayı havalandırması önemsenmeli ,
• Konsantresi bozulmaması için tedbirler alınmalıdır.
• AYAK BANYOSU LİNK

Pratikte tedavi edici ayak banyosundan önce hayvanların önce su bulunan bir ayak banyosundan geçmesi ayakların temizlenmesi için uygun olur. Ayaklar banyo öncesinde temizlenir ise daha efektif bir uygulama olur.

Normal şartlarda 200 litre banyo solüsyonunun 200 hayvana karşılık geldiği düşünülür .Fakat dışkı ve idrar solüsyonun konsantresini bozacağından ya bu sayı 120 civarında tutulmalı yada sadece su ile dolu ayak banyosundan geçtip 2 ila 3 metre yürüdükten sonra solüsyonlu ayak banyosuna girmesi başarılı sonuç verir .Aksi taktirde banyoya son giren hayvan ayak banyosundan yararlanamaz.

Dijital Dermatit

Yaygın olarak tüylü topuk siğilleri olarak bilinen dijital dermatit, süt işletmelerinde yaygın olarak bulunan spiral şekilli bir bakteri olan treponeme adı verilen bulaşıcı bir organizmanın neden olduğu tedavi edilemez bir hastalıktır. Bu ağrılı hastalığın klinik belirtileri tipik olarak ineğin topuğunun arkasında bulunan ham, kırmızı, oval şekilli lezyonları içerir ve bunlar sürekli olarak ıslak, kirli ayakları olan hayvanlara eğilimlidir.

Hastalığa neden olan bu topallığın tedavisi olmasa da, ne arayacağınızı biliyorsanız dijital dermatiti yönetmek kolay olabilir.

Sağmal ineklerde tırnak hastalıkları “Dijital dermatit kontrolü düvelerle başlar”  

“Düvelerde buzağılama öncesi dijital dermatit yoksa, bunların yaklaşık %80’i bir sonraki laktasyonda temiz kalır” diyor. “Buzağılama öncesi bir dijital dermatit vakanız varsa, bu ineklerin yaklaşık %50’si temiz kalır, ancak diğer %50’si tekrarlayan suçlular olur. Düvelerde buzağılama öncesi birden fazla dijital dermatit vakası varsa, bunların yaklaşık %70’i ilk laktasyon sırasında tekrar tekrar vakalara yakalanır.”

Minnesota Üniversitesi Veteriner Nüfus Tıbbı Bölümü’nde doçent olan Gerald Cramer https://www.dairyherd.com/news/education/get-better-handle-digital-dermatitis